Jeni te shqetesuar per pjestarin e ri te familjes? Po po, per kaktusin e kam fjalen.

Zakonisht kjo dashuri fillon papritur, me shikim te pare; te nje kaktusi ne dyqan. Ktheheni ne shtepi bashke dhe gjate rruges mendoni se sa me i bukur do te behet kur te rritet, enderroni per lulet qe mund te celi, dhe sigurisht, i premtoni se do jeni kujdestari tyre me i mire per cdo vit te jetes se tyre.

Pasi te ndodhin keto, te nesermen e gjeni veten perseri tek i njejti dyqan, e perseri, e perseri, duke e rritur familjen akoma me shume, aq sa nuk ju interesojne me siperfaqjet e fundit bosh qe ka shtepia, madje as ai stoli i bukur perballe dritares, qe vendosnit rrobat ose uleshit.

Disa nga ju do te qeshin, por ky eshte realiteti. Te ejnten e dyte te Tetorit te 2018, bleva kaktusin tim te pare, qe e quajta -Oran, Algeria- dhe te shtunen e asaj jave, bleva dy kaktuse tjera, -Mumbai, India- dhe -Hollywood, California, USA-. E di, ju duket e cuditshme, por po studjoj Menaxhim Turismi, dhe vendosa te quaj cdo kaktus nga nje qytet te nje shteti, kshuqe me kete rast do te mesoja qytete shtetesh qe ngatrroja ose nuk njihja.

Emrat e tyre sipas species se tyre ishin shume ngatarruese, te gjata dhe te pa kuptimte, saqe nuk e mundova veten. Donte shume kerkim ne internet per te gjetur emrin e tyre fikse; dhe jo nuk eshte e pamundur. Gjithsesi une u gezova qe kaktuset e mia kishin dicka te vecante te zgjedhur personalisht nga une. Dhe mos te harroj te permend se; kaktuset e mia ne numer, arriten 162. Cmenduri apo jo?

Kaktuset kerkojne shume pak kujdesi (ne krahasim me lulet) dhe jane aq bime te mencura saqe ruajne ujin ne gjembat, trupin ose rrenjet e tyre. Mos harroni se habitati tyre eshte klima e nxehte dhe e thate e nje shkretetire, madje jane pershtatur qe te tolerojne periudha te gjata thatesire. Kaktuset jane te shumellojshme dhe vijne nga e gjithe bota. Secila bime ka nevoja individuale, por rregullat per kujdesine e kaktuseve jane pergjithesisht njesoj.

Qe te jem sa me e perpikte dhe e plote ne prezantimin e cdogjeje qe duhet te dini per kaktuset, do e ndaj ne tete paragrafe dhe ne fund do te permbledh keshilla per mirmbajtjen e tyre, disa zgjidhje qe kam gjetur une ne probleme qe kam hasur dhe gjithashtu ide per dekoracionin e tyre.

1. Dheu
   Mund te rriten kaktuset shendetshem ne cdo lloje dheu? Pergjigja eshte po, por vetem nese ai lloje dheu ka aftesine te thahet mire pas cdo ujitjeje, dhe tmos mbaj lageshtire shume ore. Ne varesi te perberjes se dheut, nje dhe i thjesht mund te kete permbajtje te madhe te lendes organike, duke rezultuar dheu te mbaje lageshtire me shume sec ka nevoje kaktusi.
   Dheu duhet te kete materiale organike dhe inorganike. Materialet inorganike jane te domosdoshme per te bere dheun poroze, duke arritur kullimin e mire dhe qarkullimin e ajrit ne dhe. Bazat me te zakonshme inorganike per dheun qe perdoren jane shtufi (pumice) dhe perliti (perlite). Keto te dyja mund te duken te zevendesueshme nga njera tjetra (dmth. e mjaftueshme te perdoret vetem njera nga kto te dyja), por kane disa karakteristika te ndryshme.
   Shtufi (pumice) mund te zgjase me gjate dhe eshte me superiore. Ndersa Perliti (perlite) eshte shume i lehte te gjehet, perdoret me shpesh dhe eshte me i lire ne cmim. Materiale te tjera si zhavori (grit & gravel) perdoren per te kufizuar sasine e ujit qe mund te mbaje dheu ne vazo.
   Ndersa nga materialet organike perfitoni rritjen e vellimit te ujit qe mund te mbaj dheu dhe rritjen e aftesise se saj per te absorbuar lendet ushqyese. Materialet organike qe perdoren ne kto perzierje me dheun jane torfe (peat), kashte (coir) dhe drunje kashte/ lepushka (mulch).
   Nuk egziston menyra perfekte per te bere perzierjen e dheut me materialet per te miren e kaktusit. Kedo qe do pyesni ose kudo te kerkoni, do te merrni recete te ndryshme. Disa kopshtare preferojne nje perberes mbi tjetrin, dhe disa kopshtare tjere shmangin perberes te caktuar ne perzierjen e tyre. 
   Nje recete qe ta keni parasysh eshte (masa do te jete sa per nje gote):
Perberesit per dheun e kaktuseve:  2 gota dhe, 1 got perlite, 1 got zhavorr te vogel ne madhesi ose rere te trashe. Dhe perziejni ato deri sa te kombinohen plotesisht. Nje menyre e mire per te provuar nese perzierja e dheut tuaj eshte e duhur, mund ta lagni ate. Dheu i lagur tashme, duhet te jete i therrmueshem dhe i trashe gjithashtu te copetohet kur e mbyllni doren. Nese mbetet kompakte dhe formon nje gunge, ajo ka nevoje per me shume elemente inorganike.
   Nese mendoni se e keni mbjellur kaktusin ne nje dhe jo te duhur, ate mund ta shikoni dhe vertetoni duke e nxjerr kaktusin me kujdes nga dheu dhe duke kontrolluar rrenjet. Nese rrenjet jane shume te lagur ose nuk jane te qendrueshem (te vdekur) athere duhet ndryshuar sesben dheu.
   pH per shumicen e bimeve eshte midis 5.5 dhe 7.0. Shumica e kaktuseve preferojne nje toke pak acidik me rreth 6 pH. Kete mund ta masni me nje pH mates. Nese dheu eshte shume acid, duke shtuar gelqere kopshtari do ta korrigjoni ate dhe do ta beni me alkaline. Nese dheu eshte shume alkaline, mund ta ndryshoni pH duke ujitur me; ne 3 litra uje, nje lug gjelle uthull te bardhe. Nje dhe alkaline ka me shume mundesi te shkatarroje nje bime sesa nje toke pak acid.

2. Ujitja
   Periudhen e zhvillimit, gjate rritjes aktive, kaktusi ka nevoje per hidratim me te shpeshte. Zakonisht faza e rritjes se bimeve perkon me sezonin pranvere-vere. Shume kaktuse nuk e deshirojne ujitjen ne dimer duke e kerkuar ate te shpeshte ne sezonin tyre te rritjes.
   Pavaresisht nga shumellojshmeria, kaktuset ujiten me rralle ne temperatura te uleta. Shume specie nuk hudratohen nese termometri bie ne 5-7 grade Celsius. Shume lloje kaktusesh ndjehen mire kur koha eshte e ngrohte dhe ajri i paster. Nese i keni jashte shtepise, siguroni qe te mbrohen nga shiu. Nese koha eshte e lageshte, shmangni lagien e trupit te kaktusit, pasi ai mund te hidratohet me teper dhe kombinimi i kohes se ftohte me hidratimin, do rezultojne ne semundjen e tyre.
   Kaktuset jane te ndjeshem ndaj mykut. Nese vazoja krijon nje tip myku rreth saj, ose tek dheu, zevendesojeni ate dhe lajeni vazon ne uje te ngrohte. Gjithashtu dhe trupin e kaktusit nese eshte prekut nga myku, me nje furce me uje, lehte.
   Gjate motit me re dhe shi, rekomandohet te shtyni ujitjen per disa dite, ose te prisni djellin me mire.
Disa njerez thone qe nese kaktusin e ujisni duke i derdhur ujtin lart tyre, ato do te zgjaten, nuk eshte e vertete, dhe ta shmangni lagien e trupit te kaktusit ne dimer sidomos. Shpjegimi i zgjatjes se tyre eshte, ose sepse jane lloje qe zgjatet, ose mungesa e djellit. Kaktuset mund te ndahen ne dy kategori, ato qe zgjerohen, dhe ato qe zgjaten, me pas kemi format te ndryshme. Gjithmon ta ujisni kaktusin ne dheun e tyre dhe te siguroheni qe pas disa oresh dheu ne siperfaqe eshte thare.
   Nese keni nga ato kaktuset e vogla, ne vazot e vogla plastike, sic shiten, dhe kane gjemba te medha duke ju veshtiresuar ujitjen e tyre, nje menyre perfekte per ti ujitur eshte te mbushni nje kove me uje, dhe ti zhysni aty njeher (shmangni lagjen e trupit). Lejini te kullojne dhe me pas vendosini aty ku i mbanit. Nga pervoja ime, ne fillimet qe nisa koleksionin tim, doja te sigurohesha qe sdo te kalbeshin nga ujitja e tepert, keshtu qe bleva ne farmaci nje shiringe pa gjilpere, te madhe (60cc) dhe i ujisja me ate qe te shikoja si do te vepronte kaktusi dhe dheu.
   Eshte e vertete qe kaktuset nuk e kan qef sperkatjen e ujtit me shishe spray, por dhe ne kete menyre mund te administroni ujitjen e tyre duke e sperkatur ujtin ne dhe, qe te shikoni si do te reagoj kaktusi por dhe dheu i tyre.
   Disa shenime per ujitjen e kaktuseve:
a. Ne pranvere fillohet ujitja me e shpeshte i kaktuseve, pasi fillojne te rriten.
b. Ndaloni ujitjen e kaktuseve kur vjeshta afrohet dhe moti eshte i ftohte dhe i lageshte.
c. Ne pranvere kur kaktuset rriten dhe celin lule, kan nevoje per me shume uje. Por ka raste qe kaktuset nxjerrin lule ne Shkurt, ne kete rast nuk duhet te ujisni me shume, por vetem pak.
d. Gjate dimrit nuk ujiten kaktuset FARE, me kete menyre mund te jetojne kaktuset edhe ne klima poshte 0 grade Celsius.
e. Kurre mos vendosni pjata poshte vazos se kaktusit nese nuk keni kohen qe te largoni ujtin e kulluar aty, pasi rrezikoni te kalbni kaktusin..
f. Kurre mos ujisni kaktuset gjate drekes kur iu bie djelli direkte. Preferohet te ujiten kaktuset ne mengjes gjate pranveres dhe ne mbasdite gjate veres.
g. Sebashku me ujitjen, jepini kaktuseve nje pleh te posacem per kaktuset. Nese nuk gjeni, merrni plehun qe ka elementet me te vogla nga kto numrat (psh. 6-10-10). Plehu qe shkruan "per bime lulezuese" zakonisht kan raport te ngjashem me ate specifikisht per kaktuset.
h. Nese ujisni kaktuset, kurre mos i ujisni ato me shume, por mund ti ujisni ato me pak. Mos harroni qe kaktuset jane pershtatur per t'i rezistuar mungeses se ujitit. Gjithashtu ato mund te thithin lageshtine ne ajer.
i. Nese nuk jeni te sigurte sa ta ujisni, kurre mos e ujisni. Para se te ujiten kaktuset, duhet te siguroni se dheu eshte plotesisht i thate. Mund ta provoni duke vendosur nje shkop ne dhe per te pare nese laget.

3. Vazo
   Kaktuset ndjehen me mire ne vazot keramike (pasi jane te bera me dhe dhe jane me afer natyres se tyre), por kjo nuk do te thote qe nuk do te jene mire ne ato plastiket apo te qelqit. Ju duhet te perqendroheni ne madhesine e kaktusit, rrenjet gjithashtu duhet te kene hapesire, por jo super te lire. Gjeresia e vazos duhet te jete i tille qe kaktusi te mos mbyllet plotesisht, se perndryshe lageshtia e tepert nuk do te mund te avulloje. Masa ideale eshte kur bima ze rreth gjysmen e hapesires se vazos.
   Siguroni qe vazot ne fund lejojne largimin e ujtit nga dheu, duke e provuar perpara se te vendosni kaktusin aty. (Ne rast se mendoni qe madhesia apo numri i tyre eshte i vogel).
   Kultivuesit me pervoje mund te perdorin vazo pa vrima, nese jeni te kujdesshem ne ujitje. Qe do te thote ne keto raste, ujitja me shiringen e permendur me siper, ose me shishet spray. Ujiti nuk duhet te jete i teperte dhe te lag gjithe dheun, pasi mund te qendroje ne vazo dhe te semuri dheun dhe kaktusin.


4. Ventilimi/ Oksigjeni
   Ventilimi eshte shume i rendesishem per kaktuset, pasi gjith trupi tyre eshte me pore qe kerkojne oksigjen edhe ajer te paster. Eshte e vertete qe nese do ti mbanit kaktuset ne nje cep qe nuk shkon ajri i paster, nuk ka dritare afer, ne erresire ose mbrapa objekteve te medha, te renda dhe te larta, nuk i siguroni jetegjatesi dhe shendet kaktuseve. I rendesishem eshte qe dheu qe perdoret, te mosh ngjeshet me zorr ne vazo, por te vendoset pa i ushtruar presion. Nevoje per oksigjen kan dhe rrenjet e kaktusit. Pra, nese shikoni qe dheu eshte i forte (duke e provuar me nje kunje ose dicka te holle) athere nuk ndodh oksigjenimi i kaktusit sic deshirohet per shendetin e tyre dhe keni nevoje per ndryshimin e dheut.

5. Djelli/ Drita
   Kaktuset e duan driten dhe vuajne nga mungesa e saj. Ndersa rrezet e diellit direkte shkaktojne djegie te medha ne trup te kaktusit. Per te shmangur demtimin, duhet te vendosni kaktuset ne vende ku djelli ndricon para mesdites. Per te percaktuar tepricen ose mungesen e ndricimit mund te veshtroni pamjen e kaktusit. Ne rastin e pare, kaktusi do te kete hije lejla, dhe ne te dyten do te zgjatet dhe do te duket i zbehte.
   Ne varesi te temperatures ne dhome, kaktusi mund te ndryshoje nga nje gjendje ne nje tjeter. Per ekzistencen e tij te plote, eshte e nevojshme qe ne pranvere dhe vere te kete 25-27 grade Celsius nxehtesie brenda, ndersa ne dimer, kur kaktuset flejne, jo me shume se 10-12 grade Celsius.

6. Semundje
   Nese kaktusi nuk rritet, duket keq, ose po vdes, arsyjet per kete mund te jete:
a. Kujdesi e gabuar.
b. Parazit dhe semundje.
c. Mosfuksionimi i kaktusit
d. Ndryshimi i ambientit, stresi.
e. Demtim mekanik.
   Semundje te mundshme
a. Kalbja: nga lageshtira e tepert. Ne kete rast, eshte e nevojshme te pastroni dheun dhe te largoni rrenjet e prishura, duke shmangur gjithashtu dhe ujitjen per nje kohe te gjate.
b. Nga nje (acari) merrimange shume te vogel qe shumohet shpejte dhe lehte, madje infekton dhe bimet e tjetra. Ne kte rast duhet te perdoret ilac kundra insekteve per te vrare jo vetem insektin, por dhe femijet qe mund te kete lene.
c. Parazitet qe zvarriten nga bime te tjera. Perseri duhet te perdoret ilaci kundra insekteve.
   Ka raste qe mund te semundet pjesa e siperme e nje kaktusi. Veprimi me i duhur qe te mos lejoni semundjen nga siper, te zbresi poshte dhe te vdesi i gjithe kaktusi, eshte te merrni nje thike, ta sterilizoni dhe ta preni ate pjese te kaktusit horizontalisht, duke eliminuar pjesen e semure. Ajo qe duhet te qendroj eshte e paster, pa asnje pik shenje semundjeje ne te brendshmen e kaktusit. Me pas, duhet ti vendosni ose nisheste ose kanelle qe te ndihmoni ne tharjen e siperfaqes, dhe te krijoj nje qese qe do ta mbroj ate te rritet perseri. Nevojitet gjithashtu, largimi i kaktusit nga djelli ne nje vend pa lageshtire.
   E njejta gje duhet te ndodhe nese kaktusi semuret ne pjesen e rrenjeve, poshte. Por ne kete rast, duhet ta leni te thahet 2 dite plaga e shkaktuar, dhe ta vendosni ne dhe pa e ujitur ate. Me kujdesjen e duhur, do te nxjerre perseri rrenje dhe do te vazhdoje te rritet si me pare.
   Sigurisht per mbylljen e plageve egziston nje pluhur i bardhe qe mund ta gjeni ne dyqan.

7. Bebat/ Shumezimi
   Koha me e mire per transplantimin e kaktuseve eshte gjysma e pare e pranveres, kur fillon rritja aktive. Ne fund te vazos duhet te vendosni disa gura qe te mos qendroj ujti aspak ne dhe edhe te kulloj sa me shpejte. Pas transplantimit, kaktusi nuk vendoset ne dritare, as nuk ujitet per 4 dite deri kur kaktusi te pershtatet ne vazon e tij te ri.
   Bebat qe krijojne kaktuset duhet te largohen nga kaktusi-nene, pasi kan madhesine e duhur per tja dale mbane vete (1/5 e mamit te tyre), ose nese kan rritur rrenje 3-4 cm te gjate.

8. Pleh
   A kan nevoje per pleh kaktuset? Kur fillova per here te pare mbledhjen e kaktuseve, nuk doja ti shqetesoja ato me pleh. Nuk doja te ngatrrohesha me historin e plehut, kur perdoret, si perdoret, pse perdoret, cila perdoret, ku perdoret etj. Dukej sikur ishte shume pune per tu realizuar, madje ajo qe me shtynte te mos shqetesohesha ishte fakti qe i shikoja kaktuset e mia te rriteshin embel dhe bukur, duke mos treguar nevojen e plehut.
   Por kisha harruar qe, kur blejm kaktuset, me mbare per shitesit i bie te blejne dheun qe ka nje miksim te lendeve ushqyes per kaktusin. Kshuqe tretja e tyre nga kaktuset e mia zgjatej per nje afat kohe te gjate, qe une i admiroja qe i shikoja duke u rritur. Po vitin tjeter?
   Plehu zakonisht perdoret kur ndryshoni vazon e kaktusit, duke e bler te gatshem ose duke krijuar miksimin vete te dheut. E vertete eshte qe plehun nuk e kan nevoje kaktuset, por ajo i ndihmon te rriten me shendetshem dhe te jene me te forte, dhe me pak te ndjeshem ndaj semundjeve.
   Kaktuset nuk deshirojne te ushqehen me pleh shume. Gjate sezonit te rritjes ne pranvere, vere, vjeshte, mund te aplikoni 1/4 pleh sa her ujisni, ose ndryshe, nese keni frike te mos i ushqeni ato me shume sec duhet (pasi mund te kalben nga perdorimi i madhe i plehut) mund te ushqeni bimet tuaj njeher ne muaj gjate sezonit te rritjes. Zakonisht rreth mesit te vjeshtes, gradualisht ulet perdorimi i plehut.
   Plehu aplikohet me mire ne cerek ose gjysme te forces. Plehu i shumte, vecanerisht perzierjet e azotit te larte, mund te shkaktojne me shume probleme tek kaktusi, sic eshte kalbja e rrenjeve. E rendesishme eshte te mos teprohet perdorimi i saj. Nuk ka asnje raport te sakte per perzierjen e persosur te Azotit (N) me Fosforin (P) me Kaliumin (K) ose ndryshe N: P: K.
   Gjetja e nje plehu te ekuilibruar me mikronutrite do te siguroje rritje me te mire dhe te shendetshem. Disa gjera per tu mbajtur ne mend:

a. Nje perdorim i larte i Azotit do te promovoje me shume rritje.
b. Nje perdorim i larte i Kaliumit do te promoje lulezimin me te mire.
c. Nje perdorim i lart i Fosforit do te promovoje rezistence me te mire ndaj semundjeve.
   Keto pleh jane te lehte per tu perdorur dhe udhezimet zakonisht sugjerojne te ushqeni kaktuset cdo dy jave. Plehu qe shtohet tek ujiti qe ujisni kaktuset eshte menyra me e mire, por kujdesni, nuk duhet te leni ujtin ne kontejner pasi te kulloj nga vazoja. Dhe te shmangni lagien e trupit pasi mund te digjet nga kontakti me plehun.
   Plehu i thate eshte gjithashtu ne dispozicion. Keto jane pleh gricmues dhe te ngadalshem, dhe kerkohet qe te perzihen me dheun, pasi nese do i sperkasnit ne siperfaqen e dheut, ato mund te notojne ne siperfaqe dhe te mos ushqehen rrenjet e kaktusit me pleh. Gjithashtu mund te nevojiten disa ujitje qe te arrihet te shkrihet plehu dhe te ushqehet bima me lendet ushqyese.

Keshilla
1. Kam lexuar shume komente, qe pyesin nese mund ti presin gjembat kaktusit. Fillimisht duhet te mesoni per cfare sherbejne gjembat tek kaktusi;
a. I mbrojne kaktuset nga sulmues te natyres. (Insekte, kafshe, etj)
b. Gjembat tek katusi jane si gjethet tek lulet.
c. I sherbejne qe ti bejne hije kaktusit.
d. Disa lloje kaktusesh, nxjerrin lule nga gjembat. Qe me pas sherbejne ne shumezimin e kaktusit.
e. Gjembat bejne ekuilibrin e ujitit ne trupin e kaktusit.
Gjembat e kaktusit jane te nevojshme nese ato jetojne jashte shtepise tuaj. Nese ju i mbani kaktuset brenda ne shtepine tuaj, dhe vertete deshironi te preni gjembat e tyre, mund ta beni, por mos harroni te sterilizoni gersheren ose thiken qe do perdorni, dhe tmos prekni trupin e kaktusit duke krijuar plage te madhe. Se nga ajo plaga mund te semuret.

2. Dekorimi i kaktuseve; per aq kohe sa i ndiqni rregullat e paragrafeve me siper, pa frike mund te provoni zbukurimin e tyre keshtu:
a. me gura te vogla te ndryshme, ose te medha brenda ne vazo dhe rreth kaktusit.
b. dheu me ngjyra te ndryshme mbi dheun dhe rreth kaktusit.
c. drujne zbukurues ose tabela me emrat e tyre.
d. ngjyrosja e vazove me ngjyra te ndryshme.
e. vazo me forma te ndryshme.
Dhe ne asnje menyre tmos ju shkoj mendja te ngjisni mbi kaktus lule artificiale, apo ti ngjyrosni trupin.

3. Gjate dimrit mos i mbani ne dritare, sepse afer me kaktusin do te ndodh nje kontrast i tempratures se brendshme me ate tempraturen qe xhami i dritares krijon me klimen e jashtme. Duke e ngarkuar trupin e kaktusit te pershtasi nje klime te ndryshme ne trupin e saj, duke mos e lene te shplodhet ne darke dhe te rezultoj ne semundjen e tij. Pasi lageshtira do te zhvendoset nga dheu tek rrenjet per te qendruar gjate deri sa ajo te shkoj ne trupin e kaktusit, dhe ta semuri ate. (Kalbet, ne dukje mund te erret trupi i kaktusit, por kur ta prekni te jete kthyer si nje xhel i erret, pa kthim pas.)
Ndersa gjate veres, te keni kujdes nga djelli, pasi mund te djegi lekuren e kaktuseve duke krijuar disa qese ngjyre te verdhe, ose hije te bardha ne trup, duke i bere me pas te dobeta ne semundje te tjera ne kalimin e kohes.

4. Nese udhetoni, sipas diteve qe do te mungoni por edhe sezonit qe do te udhetoni, qe tmos humbisni kaktusin tuaj, duhet te merrni masa. Nese eshte dimer, mund te durojne pa uje deri ne tre jave, ndersa nese eshte vere, ne klimen tone, durojne 3-4 dite pa uje. Nese udhetoni ne vere, mire do te ishte te angazhonit dike me ujitjen e luleve te juaj, ose te blini nga ujitesit e ujtit me orar, qe lidhen me cezmen. Nje menyre tjeter por jo gjithmone efikase eshte te merrni nje shishe uje dhe ti beni nje vrime te vogel (ose disa vrima te vogla me gjilper, qe te dali ujti ngadal me nje afatkohe te gjate) por qe nuk ka gjithmone rezultat.



Ne fund te shkrimit te ketij artikullit, vendosa te shkruaj dhe nje tjeter me te dhena mbi historine e kaktuseve dhe detaje te tjera interesante qe do na bejne te kuptojme me shume per to.